Tag: ข้อจำกัดของใช้ Doxy-PEP

โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ (STI) ยังคงเป็นหนึ่งในปัญหาสาธารณสุขระดับโลกที่ท้าทาย แม้ในปัจจุบันเรามีเครื่องมือป้องกันหลายอย่าง เช่น ถุงยางอนามัย, PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis) สำหรับการป้องกันเอชไอวี, และการตรวจสุขภาพเป็นประจำ แต่จำนวนผู้ติดเชื้อซิฟิลิส หนองใน และหนองในเทียม ยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง

หนึ่งในแนวทางใหม่ที่เริ่มได้รับความสนใจในแวดวงการแพทย์ และสาธารณสุข คือ Doxy-PEP (Doxycycline Post-Exposure Prophylaxis) หรือการใช้ยาปฏิชีวนะ Doxycycline หลังการมีเพศสัมพันธ์ที่มีความเสี่ยง เพื่อช่วยลดโอกาสการติดเชื้อโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์บางชนิด เราจะพาคุณทำความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับ Doxy-PEP ตั้งแต่ความหมาย กลไกการทำงาน ประสิทธิภาพ ข้อดี ข้อจำกัด ไปจนถึงประเด็นการวิจัย และข้อถกเถียงด้านสาธารณสุข

Doxy-PEP คืออะไร?

Doxy-PEP (Doxycycline Post-Exposure Prophylaxis) คือ การใช้ยาปฏิชีวนะ doxycycline ขนาด 200 มก. ภายใน ไม่เกิน 72 ชั่วโมง หลังการมีเพศสัมพันธ์ที่มีความเสี่ยง (เช่น ไม่ได้ใช้ถุงยาง หรือถุงยางแตก) โดยกำหนด ไม่เกิน 1 ครั้งต่อวัน จุดประสงค์ คือ ลดโอกาสติดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ที่เกิดจากแบคทีเรีย ได้แก่ ซิฟิลิส (Treponema pallidum), หนองในแท้ (Neisseria gonorrhoeae), หนองในเทียม (Chlamydia trachomatis) ไม่ครอบคลุมโรคจากไวรัส (เช่น HIV, เริม, ไวรัสตับอักเสบ ฯลฯ) และจึง ไม่ทดแทน PrEP/PEP ป้องกัน HIV หรือถุงยาง แต่เป็น ตัวเสริม หลังเหตุการณ์เสี่ยงเท่านั้น

กลไกการออกฤทธิ์ของ Doxycycline

• Doxycycline เป็นยาปฏิชีวนะในกลุ่ม tetracycline
• ออกฤทธิ์โดย ยับยั้งการสร้างโปรตีนของเชื้อแบคทีเรีย → ทำให้เชื้อไม่สามารถเพิ่มจำนวนได้
• เมื่อเชื้อหยุดแบ่งตัว ร่างกายสามารถใช้ ระบบภูมิคุ้มกัน กำจัดเชื้อออกไป
• หากรับประทานเป็น PEP (Post-Exposure Prophylaxis) หลังการมีเพศสัมพันธ์ที่มีความเสี่ยงภายในเวลาไม่นาน → ยาจะช่วยตัดวงจร ไม่ให้เชื้อแบคทีเรียตั้งหลักในร่างกาย และก่อโรคได้เต็มรูป
  

ใครบ้างที่เหมาะกับการใช้ Doxy-PEP

• ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับชาย (MSM) และ สตรีข้ามเพศ (TGW) ที่มีพฤติกรรมเสี่ยงสูง
• ผู้ที่เคยติดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ซ้ำ ๆ หรือมีประวัติการติดเชื้อแบคทีเรียทางเพศสัมพันธ์ เช่น ซิฟิลิส หนองในแท้ หนองในเทียม อย่างน้อย 1 ครั้งในรอบ 12 เดือนที่ผ่านมา
• ควรได้รับ Doxy-PEP ร่วมกับแพ็กเกจบริการสุขภาพทางเพศแบบครบวงจร ได้แก่
  • การตรวจคัดกรองโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ ทุก 3 เดือน
  • การฉีดวัคซีนที่จำเป็น เช่น HPV และ ไวรัสตับอักเสบบี
  • การประเมินความเสี่ยง และปรับพฤติกรรมรายบุคคล
• การใช้ Doxy-PEP ควรอยู่ภายใต้การดูแลของบุคลากรทางการแพทย์ และไม่ควรซื้อใช้เอง
• ผู้ที่ใช้ PrEP อยู่แล้ว และต้องการป้องกันโรคอื่นเพิ่มเติม
• ผู้ที่มีคู่นอนหลายคน หรือไม่ค่อยใช้ถุงยางอนามัย

วิธีใช้ Doxy-PEP ที่ถูกต้อง

ขนาด & เวลา

• 200 มก. (มักเป็นแคปซูล 100 มก. x 2)
• กินให้เร็วที่สุด หลังเสี่ยง โดยยังอยู่ในกรอบ ≤72 ชม. (ยิ่งเร็ว ยิ่งมีโอกาสป้องกันสูง)
• ความถี่: ไม่เกิน 1 โดส/วัน ต่อช่วงเวลา 24 ชม. ถึงแม้จะมีเพศสัมพันธ์หลายครั้งใน 24 ชม. นับเป็น หนึ่งโดสเดียว

วิธีกินให้ปลอดภัย

• กลืนด้วย น้ำเต็มแก้ว และ นั่ง/ยืน อย่างน้อย 30 นาที หลังกลืน เพื่อลดการระคายเคืองหลอดอาหาร
• หลีกเลี่ยง นม/โยเกิร์ต/แคลเซียม/เหล็ก/แมกนีเซียม/สังกะสี/ยาลดกรด/บิสมัทซับซาลิไซเลต ช่วง ก่อน–หลัง 2 ชม. (ลดการจับตัวของยา ทำให้ประสิทธิภาพตก)
• หาก อาเจียนภายใน ~1 ชม. หลังรับประทาน และเห็นแคปซูล/เม็ดยา อาจต้องรับซ้ำ 1 โดส (ถ้าไม่แน่ใจ โทร/ปรึกษาแพทย์)

ตัวอย่างสถานการณ์

• ศุกร์ตีหนึ่งมีเพศสัมพันธ์เสี่ยง → กินโดสแรกทันที (ศุกร์ 01:30)
• ถ้าคืนเสาร์มีเสี่ยงอีกครั้ง และยังไม่ครบ 24 ชม.จากโดสก่อน อย่ากินเพิ่ม; หากเลย 24 ชม. แล้วจึงรับ 200 มก. ได้อีกครั้ง

ใช้ร่วมกับมาตรการอื่น

• ถุงยางอนามัย ทุกครั้งที่เป็นไปได้
• ตรวจสุขภาพทางเพศสัมพันธ์ สม่ำเสมอ (ส่วนใหญ่ทุก 3–6 เดือน)
• พิจารณา PrEP (HIV) ถ้าเสี่ยงสูง และ PEP (HIV) ภายใน 72 ชม. หลังเสี่ยงกรณีไม่ได้ป้องกัน

ข้อดีของการใช้ Doxy-PEP

• ลดโอกาสเป็น ซิฟิลิส/หนองในเทียม ได้อย่างมีนัยสำคัญในกลุ่มเป้าหมาย
• ใช้ร่วมกับ PrEP (HIV) เพิ่มประสิทธิภาพในการป้องกันไวรัสเอชไอวี และลดความเสี่ยงจากการติดเชื้อแบคทีเรียบางชนิด
• อาจช่วยลดการแพร่เชื้อระดับชุมชน หากใช้แบบมีเป้าหมาย และติดตามใกล้ชิด (โปรแกรมคัดกรองทุก 3 เดือน)
  

ข้อจำกัด และข้อควรระวังของใช้ Doxy-PEP

• การดื้อยาปฏิชีวนะ การใช้ถี่หรือใช้กว้างขวางเกินจำเป็น อาจเร่ง antibiotic resistance โดยเฉพาะ หนองในแท้ ที่มีปัญหาดื้อยาทั่วโลก จึงต้องใช้แบบจำเพาะกลุ่มเสี่ยง + ติดตามผล เท่านั้น
• ผลข้างเคียงพบบ่อย
  • คลื่นไส้ ปวดท้อง ท้องเสีย/กรดไหลย้อน (ลดได้ด้วยการกินหลังอาหารเบา ๆ + น้ำมาก ๆ)
  • ผิวไวแสง (photosensitivity): ระวังแดดจัด/ใช้กันแดด/ใส่เสื้อปกปิด
• ปฏิกิริยาระหว่างยา/ข้อห้าม
  • หลีกเลี่ยงร่วมกับ isotretinoin (เสี่ยงความดันในกะโหลกศีรษะสูง)
  • ระวังร่วมกับ warfarin (อาจทำให้ INR เปลี่ยน ต้องติดตาม)
  • แพ้ tetracycline, ตั้งครรภ์/ให้นม, อายุ <8 ปี: ไม่แนะนำ
  • ถ้ามีอาการ ผื่น/หายใจลำบาก/บวม → หยุดยา และไปพบแพทย์ทันที
• ข้อจำกัดด้านความครอบคลุมโรค ไม่ป้องกัน HIV, HSV, HBV/HCV—ยังต้องใช้ ถุงยาง, PrEP/PEP (HIV), วัคซีนตับบี/HPV ตามความเหมาะสม
• ไม่ใช่ยารักษาโรคที่เริ่มมีอาการแล้ว ถ้าคุณมีอาการชัด (เช่น แผล/ผื่น/ตกขาวหนอง/ปัสสาวะแสบขัด) → ควรได้รับ การวินิจฉัย และสูตรยารักษาเต็มคอร์ส ไม่ใช่ Doxy-PEP

การดูแลต่อเนื่องเมื่อเริ่ม Doxy-PEP

• ติดตามทุก 3 เดือน: ทบทวนความถี่การใช้, ผลข้างเคียง, ตรวจ HIV/ซิฟิลิส/CT-NG ตามตำแหน่งเสี่ยง (อวัยวะเพศ/คอ/ทวารหนัก), ทบทวน วัคซีน (HPV/ตับบี) และการใช้ PrEP/PEP
• การใช้ซ้ำบ่อย ๆ: ถ้าใช้บ่อยเพราะเสี่ยงถี่ ควรพูดคุยปรับแผนการป้องกัน (สื่อสารกับคู่นอน/เพิ่มการใช้ถุงยาง/ปรับพฤติกรรม/จัดการปัจจัยแอลกอฮอล์–สารเสพติด)

อ่านบทความอื่น ๆ เพิ่มเติม

• วัคซีนสำหรับเพศสัมพันธ์ที่ปลอดภัย ที่ทุกคนควรได้รับ
• STI/STD คืออะไร? ทุกเรื่องที่ควรรู้เพื่อป้องกัน และดูแลตัวเอง

Doxy-PEP เป็นทางเลือกใหม่ที่น่าจับตามองในการป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์จากแบคทีเรีย เช่น ซิฟิลิส หนองใน และหนองในเทียม โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยงสูง แม้ผลวิจัยชี้ว่ามีประสิทธิภาพสูง แต่ก็ยังมีข้อถกเถียงเรื่อง การดื้อยา และผลกระทบระยะยาว การใช้ Doxy-PEP จึงควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์และต้องใช้ร่วมกับวิธีป้องกันอื่น เช่น ถุงยางอนามัย และการตรวจสุขภาพอย่างสม่ำเสมอ

การรู้จัก และเข้าใจ Doxy-PEP อย่างรอบด้าน จะช่วยให้คุณสามารถตัดสินใจได้อย่างมีข้อมูล และปกป้องสุขภาพทางเพศได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

เอกสารอ้างอิง

• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2023). Doxy PEP for Bacterial STI Prevention. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก: https://www.cdc.gov/std/doxy-pep
• World Health Organization (WHO). (2023). Sexually transmitted infections (STIs). [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/sexually-transmitted-infections-(stis)
• Molina, J.M., et al. (2018). Post-exposure prophylaxis with doxycycline to prevent sexually transmitted infections in men who have sex with men: ANRS IPERGAY substudy. The Lancet Infectious Diseases. [ออนไลน์] https://doi.org/10.1016/S1473-3099(18)30044-8
• CDC Fact Sheet. (2022). HIV, STDs, and Gay and Bisexual Men. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก: https://www.cdc.gov/std/life-stages-populations/msm.htm
• กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. (2566). โรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์: แนวทางป้องกันและควบคุมโรค. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก: https://ddc.moph.go.th